Ο Μηχανισμός της Ελεύθερνας
Μικρός σφυρήλατος σιδερένιος μηχανισμός, που διαθέτει κυλινδρικό σώμα ύψους 45mm και διαμέτρου 67mm, επενδυμένο με χάλκινα ελάσματα, και χειροποίητη σφυρήλατη αλυσίδα μήκους 35mm, αποτελούμενη από δέκα κρίκους και εξαρτημένη από την οροφή του σώματος.
Βρέθηκε κατά την ανασκαφή του ανατολικού τομέα Ι της Ελεύθερνας, στο Ρέθυμνο της Κρήτης, το 1997 από τον καθηγητή Πέτρο Θέμελη στο δωμάτιο 58β, πιθανόν αποθήκη του μικρού ρωμαϊκού λουτρού, σκεπασμένος από τα συντρίμμια που άφησε ο μεγάλος σεισμός του 365 μ.Χ.
Στο εσωτερικό του Μηχανισμού διακρίνονται κατακόρυφοι άξονες, ασύμμετρα διαζώματα, που χωρίζουν το χώρο σε θαλάμους, και ένα οδοντωτό ελικοειδές έλασμα.
Το εύρημα είναι μοναδικό στον ελληνικό χώρο. Συναφή ευρήματα ρωμαϊκής και βυζαντινής εποχής έχουν βρεθεί σε άλλες περιοχές της Ευρώπης.
Μετά από έρευνα και ακτινογράφηση του Μηχανισμού έχει εντοπιστεί η χρήση και η λειτουργία του: πρόκειται για ένα σπάνιο λουκέτο, που κλείδωνε με κλειδί τον τελευταίο κρίκο της αλυσίδας του. Διέθετε σύρτη μετακινούμενο μέσω του οδοντωτού ελικοειδούς ελάσματος και μηχανισμό ασφάλισης του σύρτη μέσω ενός ανάστροφου ελάσματος.
Την έρευνα του Μηχανισμού πραγματοποίησαν ο καθηγητής Δ. Καλλιγερόπουλος και η Δρ. Σ. Βασιλειάδου.
Την ανακατασκευή του σε κλίμακα 2:1 πραγματοποίησε το 2008 ο σιδηρουργός Δ. Χατζής στον Πύργο της Τήνου.